„Opowieści o pilocie Pirxie” Stanisław Lem

Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999

„Logika opuszcza nas dużo wcześniej niż życie. Wtedy każdy zaczyna postępować bezsensownie...”

       Mogłabym powtarzać swoje wcześniejsze, przy „Dziennikach gwiazdowych” wyrażone, achy i ochy o Stanisławie Lemie, jego geniuszu, wyobraźni, pomysłowości, nie będę się jednak powtarzać. „Opowieści o pilocie Pirxie” są tylko tego potwierdzeniem. Także tego, jak ogromne w tym temacie mam braki, o wiedzy fizycznej, matematycznej i informatycznej nie wspominając. Nie są to zagadnienia mi bliskie. A utrudniały mi czytanie, podobnie jak przykre wspomnienia ze szkoły podstawowej, kiedy zmuszano nas do czytania tej książki, co uważam za kompletne nieporozumienie. Co za mądra głowa, tam na górze, wymyśliła, by dzieci w podstawówce obarczać taką lekturą? Przez lata wymazałam to z pamięci, pozostała mi tylko awersja do SF i Lema, którą całe szczęście mam już za sobą.
       Nie będę jednak zachwalać „Opowieści o pilocie Pirxie” przede wszystkim dlatego, że nie są dla mnie tak fascynujące jak „Dzienniki gwiazdowe”. Nie porwały mnie, nie pochłonęły. Czasami byłam na siebie zła, że mój humanistyczny umysł nie wszystko w mig przyjmuje. „Opowieści o pilocie Pirxie” są zbyt fachowe, co dla mnie - początkującej - było oporne do ogarnięcia. Dlatego nie polecam osobom, które zraziły się już to Lema (a są tu takie) ani raczkującym w gatunku.
       Zabrakło mi obcych cywilizacji, ale jest co nieco w zamian. Pilot Pirx to mądry, rozważny, sympatyczny i poczciwy bohater, którego przygody śledzimy od stopnia kadeta po komandora. Miłośnicy kosmosu odwiedzą szkołę pilotów rakietowych; wyobrażą sobie lot statkiem małym i dużym; poczują się jak na Księżycu i Marsie; pojmą zawiłości robotów, które kiedyś będą dla nas ludzi równie naturalne, jak w tych wszystkich niesamowitych historiach. Do moich ulubionych należy „Ananke” (gr. Bogini przeznaczenia, także „przymus”), wtajemniczeni może się domyślą dlaczego.

„... człowieczeństwo jest to suma naszych defektów i mankamentów, naszej niedoskonałości, jest tym, czym chcemy być, a nie potrafimy, nie możemy, nie umiemy, to jest po prostu dziura między ideałem a realizacją – czy nie tak?”

       Charakterystyczne dla „Opowieści o pilocie Pirxie” jest to, iż nie tylko nasz pilot (jako człowiek) gra w nich pierwsze skrzypce. Jest oczywiście niezastąpiony w rozwiązywaniu zagadek, ale podkreślić należy także rolę zbiorowego bohatera, czyli maszyn, ich wkład w eksploatację kosmosu, zalety i wady oraz zaskakujące podobieństwo do ludzi, z wszelkimi tego konsekwencjami.
       Na koniec chciałabym przytoczyć cytat Jerzego Jarzębskiego, który do opowiadań napisał posłowie:

„Ludzkość i nieludzkość pozostają u Lema w związku paradoksalnym: jedna na drugiej pasożytuje, jedna drugą się żywi, choć obydwie nie zawsze o sobie nawzajem wiedzą. (...) Bohater Lema nie może „wybrać” między tymi dwoma biegunami, podobnie jak nie może wybrać między nimi autor: czciciel rozumu i logiki, który jednak nigdy nie zapomina, że ostatecznie żyć może tylko w świecie kultury i wartości – a te tworzy człowiek, obarczając je własną nielogicznością i niedoskonałością. Chyba takiemu człowiekowi właśnie, uwikłanemu w Innych, a rozdwojonemu w sobie, wiecznie wychylonemu ku nieziszczalnym marzeniom – i zarazem chroniącemu miłośnie swe obalone złudzenia, buduje w Opowieściach Lem apoteozę.”